Ocena NIK „Za życiem”

Uchwała nr 160 Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” docelowo miała uregulować w sposób kompleksowy wsparcia dla kobiet w ciąży i ich rodzin, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet w ciąży powikłanej oraz w sytuacji niepowodzeń położniczych, a także dzieci, u których zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą ich życiu, powstałe w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu.

NIK dokonał kontroli realizacji założeń programu w okresie od stycznia 2017 r. do czerwca 2020 r. Jak wynika z raportu, z najistotniejszych form pomocy przeznaczonych dla tej szczególnej grupy można było korzystać w niewielkim zakresie.

Jak podnosi NIK, żadna z kontrolowanych instytucji nie dysponowała pełnymi danymi dotyczącymi liczby i miejsca zamieszkania osób uprawnionych do pomocy. Z kolei jedynie w 4 z 16 województw nie można było korzystać ze świadczeń opieki paliatywnej i hospicyjnej.

W ocenie kontrolujących niemal wszystkie formy pomocy zaplanowano bez rzetelnego rozpoznania rzeczywistych potrzeb grup, które miały z nich korzystać, a znaczną część kosztów związanych z realizacją działań na rzecz rodziny przerzucono na samorządy, które nie były w stanie udźwignąć takiego ciężaru.

Uchwałodawca wielkie nadzieje pokładał w asystentach rodziny. Mieli oni koordynować działania w oparciu o opracowywany katalog wsparcia możliwego do uzyskania oraz występowaniu przez asystenta rodziny do odpowiednich podmiotów, w celu umożliwienia skorzystania ze wsparcia.
Zakładano zatem zwiększenie liczby asystentów o profesjonalnym przygotowaniu do pełnienia takich obowiązków, poszerzenie zakresu ich działania i upowszechnienie oferowanych przez nich usług. Zakładanych celów nie udało się osiągnąć.

Jak podkreśla NIK, przyczyną takiego stanu rzeczy było istotne zmniejszanie poziomu dofinansowania wynagrodzeń w ciągu zaledwie 3 lat – o niemal 30% w przypadku zatrudniania na podstawie umowy o pracę oraz o niemal 50% w przypadku umowy zlecenia.

Jednocześnie kontrolerzy NIK ustalili, że w badanym okresie w 198 gminach w całym kraju (ok. 8%) nie zatrudniano ani jednego asystenta rodziny.

Nadto Ministerstwo Rodziny w ocenie NIK w niewielkim stopniu zadbało o przygotowanie asystentów do wykonywania nowych obowiązków, szczególnie w zakresie oczekiwanej przez rodziny wiedzy na temat badań, rehabilitacji, konsultacji medycznych dla kobiet w zagrożonej ciąży i noworodków z najcięższymi niepełnosprawnościami. Jak ustalono w/w szkolenia przeszła nieliczna grupa pracowników pomocy społecznej, w tym asystenci rodziny.

Raport NIK zdaje się uwypuklać wiele problemów, z którymi boryka się prawodawca w realizacji założeń uchwały. Waga zagadnienia wiążąca się z ludzką egzystencją nastręcza wniosków o konieczności pochylenia się nad wskazaną problematyką, za którą zawsze kryje się człowiek, wymagający szczególnej pomocy państwa.