Usługi asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej pod lupą NIK

Liczby osób legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności czy też o stopniu niepełnosprawności zdają się systematycznie rosnąć.

Już w roku 2019 r. został przyjęty resortowy program pod nazwą Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej, na lata 2019-2020. We wskazanej edycji programu nie określono żadnych wskaźników wykonania zadań z uwagi na jego pilotażowy charakter. W kolejnym roku zaplanowano objęcie usługami asystenckimi minimum 1500 osób niepełnosprawnych, co, jak się okazało, było pewnym niedoszacowaniem, co mogło wynikać z dużych potrzeb społecznych.

W kolejnym roku dodatkowo rozszerzono listę osób mogących świadczyć usługi asystencji o: pedagoga, psychologa, terapeutę zajęciowego, pielęgniarkę oraz fizjoterapeutę.

NIK pozytywnie oceniła w/w rozwiązanie z uwagi na możliwości zaangażowania do wykonywania asystentury specjalistów przygotowanych do pracy z osobami posiadającymi różne niepełnosprawności.

W ramach w/w programu osoby z niepełnosprawnościami mogą liczyć na pomoc asystentów m.in. w wykonywaniu czynności dnia codziennego, załatwianiu spraw urzędowych, korzystaniu z dóbr kultury czy zaprowadzaniu i odbieraniu dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności do/z placówki oświatowej.

Pomimo szerokich możliwości wsparcia z usług realizowanych w ramach programu korzystał niewielki odsetek osób niepełnosprawnych – w 2020 r. było to zaledwie 0,4% a w 2021 r. 0,8% takich osób.

W wyniku kontroli NIK ujawniła, że w latach 2020-2021 Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej nie przeprowadziło stosownych kontroli zadań realizowanych w ramach programu. Nadto kontrola wykazała, że osoby niepełnosprawne średnio oczekiwały na przyznanie usług asystencji ok. 20 dni. W niektórych przypadkach świadczenie usług rozpoczęto nawet po ponad 100 dniach od złożenia karty zgłoszeniowej. Taki stan rzeczy jednoznacznie wpływał na ciągłość usług.

Jak podkreśla organ kontrolny, prawie we wszystkich skontrolowanych województwach umowy na realizację usług w 2021 r. były zawierane niemal w połowie roku.

Jednocześnie NIK skontrolowała jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio realizujące zadanie. Jak ujawniono, w/w jednostki w latach 2020-2021 na usługi wykorzystały łącznie 58% posiadanych środków. Żadna ze skontrolowanych jednostek nie spożytkowała wszystkich pieniędzy. Również objęte kontrolą organizacje pozarządowe nie wydatkowały całej kwoty przeznaczonej na realizację usług asystenta osoby niepełnosprawnej – mniej niż 89% otrzymanych środków. Dodatkowo żadna ze skontrolowanych jednostek nie wyczerpała wszystkich zaplanowanych we wniosku godzin wsparcia, co mogło wynikać z opóźnień w ogłoszeniu samego programu.

W tym stanie faktycznym NIK wnosi:

do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o:

• zapewnienie pełnego wykorzystania środków przeznaczonych na realizację programu,

• rozpoczynanie przygotowań do kolejnych edycji programu (ogłaszanie składania wniosków i ofert, ocenianie, zawieranie umów) w terminach umożliwiających realizatorom przystępowanie do świadczenia usług, w ramach obu programów, od początku każdego roku, co zapewni ciągłość realizacji usług asystencji osobistej;

• dostosowanie wszystkich wzorów dokumentów związanych z przystąpieniem, realizacją i rozliczeniem programu do zawartych w nim zasad i warunków;

• zmianę zasady programu dla samorządów tak, aby wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta mogli pokrywać koszty obsługi programu, poprzez uzależnienie odsetka tych kosztów od kwoty środków wydatkowanych na jego realizację, nie zaś przekazanych na jego realizację;

• podjęcie działań w celu utworzenia bazy danych określającej całkowitą liczbę osób z niepełnosprawnościami w kraju, aby ułatwić samorządom rzetelne planowanie i określenie zapotrzebowania na tego typu usługi;

• zamieszczanie najczęściej powtarzających się pytań i odpowiedzi w zakresie problemów związanych z realizacją programów w odpowiedniej zakładce na stronach internetowych MRiPS;

• zwiększenie nadzoru nad zadaniami wynikającymi z programu, realizowanymi przez wszystkich jego uczestników, w tym przeprowadzanie kontroli w jednostkach wykonujących usługi asystenckie dla osób niepełnosprawnych.

Wnioski do wojewodów:

• realizacja zadań zgodnie z postanowieniami umów zawartych z Ministrem Rodziny i Polityki Społecznej oraz zasad wynikających z dokumentów programowych;

• przeprowadzanie kontroli w samorządach realizujących usługi asystenckie dla osób niepełnosprawnych.

Wnioski do gmin i powiatów:

• diagnozowanie i analizowanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami m.in. w celu planowania zapotrzebowania na wsparcie tych osób usługami asystenckimi w ramach programu oraz szerokie informowanie o możliwości uzyskania pomocy w formie usług asystenckich;

• realizacja zadań zgodnie z postanowieniami umów i zasad wynikających z dokumentów programowych, dotyczących realizacji wsparcia oraz wydatkowania i rozliczania otrzymanych środków.