Proceduralne aspekty udzielania pomocy społecznej
Istnieją dwie możliwości przyznania pomocy społecznej – może ona zostać udzielona na wniosek osoby zainteresowanej, jak i z urzędu. W takiej sytuacji zostaje wszczęte postępowanie dowodowe, które rozumie się jako wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest jednocześnie sprzeczne z prawem (zbieranie dowodów potrzebnych w danej sprawie opiera się także na Kodeksie Postępowania Administracyjnego).
Podstawowy środek dowodowy w pomocy społecznej to wywiad środowiskowy. Art. 106 ust. 4 Ustawy o pomocy społecznej informuje, że po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego wydaje się decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia.
Wywiad środowiskowy, o którym mowa wyżej, może przeprowadzić pracownik socjalny w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o pomoc w przeciągu 14 dni od dnia wszczęcia postępowania (czyli złożenia przez Klienta wniosku). Jeśli Wnioskodawca nie wyraża zgody na przeprowadzenie wywiadu (ma do tego prawo), stanowi to podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji lub wstrzymaniu świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (zgodnie z art. 107 Ustawy o pomocy społecznej przybliżonym poniżej).
W sytuacji, kiedy Klient stara się kolejny raz o przyznanie świadczenie, pracownik socjalny nie sporządza kolejnego wywiadu, a jedynie aktualizuje poprzedni, co uwzględnione zostało w przepisach prawa.
W przypadku osób, które korzystają ze stałych form pomocy (np. zasiłek stały, który przyznaje się do czasu istnienia przesłanek warunkujących przyznanie pomocy, tzn. do czasu obowiązywania orzeczenia o niepełnosprawności), aktualizację sporządza się nie rzadziej niż co 6 miesięcy (art. 107 ust. 4 Ustawy o pomocy społecznej), bez względu na to, czy nastąpiła zmiana zawartych w nim danych.
Zgodnie z art. 107 ust. 5 Ustawy o pomocy społecznej pracownik socjalny, który przeprowadza wywiad środowiskowy, może domagać się od osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. W sytuacji, kiedy osoba ta lub rodzina odmówi złożenia oświadczenia, jest to podstawą do wydania decyzji o odmowie przyznania świadczenia.
Art. 11 i 12 Ustawy o pomocy społecznej przedstawia sytuacje, których zaistnienie powoduje możliwość zastosowania sankcji w stosunku do osób korzystających z pomocy społecznej. W przypadku marnotrawienia pomocy (np. przeznaczania otrzymanych środków finansowych na zakup alkoholu) przez Klienta może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie świadczenia formie niepieniężnej. Zaznaczyć należy, że nie można jednocześnie ograniczyć świadczenia i pozostałą część przyznać w formie niepieniężnej. Należy wybrać jedną z form sankcji. W przypadku niewywiązania się z założeń kontraktu socjalnego można zastosować również w/w sankcje.
Zgodnie z art. 13 Ustawy o pomocy społecznej osobie tymczasowo aresztowanej zawiesza się prawo do świadczeń. W sytuacji, kiedy taka osoba pobiera już świadczenie z pomocy społecznej, wydaje się decyzję o zawieszeniu prawa do świadczeń. Jeżeli osoba została tymczasowo aresztowana, ale spełnia warunki do przyznania prawa do świadczeń, organ powinien wydać decyzję przyznającą świadczenie oraz jednocześnie (zgodnie z wyrokiem wojewódzkiego sądu administracyjnego) zawiesić wypłatę tego świadczenia (zaprzestać jego wypłacania) z powodu tymczasowego aresztowania.
Osobie pozbawionej wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Jeżeli pozbawienie wolności nastąpi w trakcie pobierania świadczenia, należy uchylić decyzję, natomiast jeżeli pozbawienie wolności nastąpi w trakcie postępowania – należy wydać decyzję odmowną.
Przyznanie świadczeń z pomocy społecznej lub odmowa ich przyznania następuje w formie decyzji administracyjnej, z wyjątkiem przyznania pomocy w formie biletu kredytowanego.
Istnieją sytuacje, w których można zmienić decyzję na niekorzyść strony zgodnie z art. 106 ust. 5. Są to sytuacje, w których nastąpiła zmiana prawa, zmieniła się sytuacja osobista lub dochodowa strony, Klient pobrał nienależnie pobrane świadczenie, wystąpiły przesłanki, o których mowa w art. 11 i 12 Ustawy o pomocy społecznej lub w trakcie wywiadu podmiot odmówił złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowy – wtedy organ może zmienić lub uchylić decyzję na niekorzyść strony.
Osoba lub rodzina, która pobrała nienależne jej świadczenie, zobowiązana jest ona do jegp zwrotu niezależnie od dochodu. Świadczeniem nienależnie pobranym jest świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych danych lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej.
W przypadku uzyskania informacji o zaistnieniu takiej sytuacji należy uchylić decyzję o przyznaniu świadczenia, jeżeli jest ona jeszcze w obrocie prawnym lub też wznowić postępowanie, jeżeli jest do tego podstawa. Gdy decyzja w w/w przedmiocie stanie się ostateczna, należy wydać kolejną stwierdzającą, iż wypłacone świadczenie jest świadczeniem nienależnie pobranym. Gdy i ta stanie się ostateczna, należy wydać decyzję, w której zobowiązuje się stronę do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Gdy i ta stanie się ostateczna, zwrotu powyższej kwoty dochodzi się na drodze postępowania egzekucyjnego.
Istnieją sytuacje, w których można odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, np. gdy żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia stanowiło dla osoby lub rodziny nadmierne obciążenie lub niweczyło skutki udzielonej pomocy – w takiej sytuacji organ na wniosek strony lub pracownika socjalnego może odstąpić od żądania zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub części, odroczyć termin płatności lub rozłożyć na raty. Jak wynika zatem z powyższego, nie każde nienależnie pobrane świadczenie należy zwrócić, wszystko zależy od sytuacji ekonomicznej osoby, która je pobrała.
